Choroby Alergiczne

W zależności od patomechanizmu immunologicznego wyróżniamy następujące podziały reakcji chorób alergicznych:

• Typ I – natychmiastowa reakcja. Pojawia się ona najczęściej od kilku minut do jednej godziny po kontakcie z alergenem. Odczyn alergiczny występuje wówczas, gdy połączy się antygen (np. pyłek roślin, sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego, składnik pokarmowy, jad owadów) ze swoistym przeciwciałem IgE na powierzchni komórek tucznych i bazofilów.  Reakcja ta wyzwala wiele mechanizmów enzymatycznych, w wyniku których dochodzi do wyzwolenia związków czynnych, tzw. mediatorów reakcji alergicznych (histaminy, leukotrienów, prostaglandyn, cytokin). W zależności od tego w jakim organie nastąpi ten mechanizm, mamy do czynienia z różnymi jednostkami klinicznymi.  Jeżeli reakcja antygen-przeciwciało zachodzi w układzie oskrzelowo-płucnym, to klinicznym obrazem tej reakcji jest napad astmy oskrzelowej. Jeżeli miejscem wstrząsu jest błona śluzowa nosa, objawi się to katarem alergicznym. Gdy reakcja alergiczna dotyczy skóry, występuje pokrzywka lub inna postać alergii skórnej.
• Typ II – cytotoksyczna reakcja. Zachodzi po związaniu się przeciwciał klasy IgG lub IgM z antygenem obecnym na powierzchni komórek, prowadzi to do uszkodzenia komórki poprzez aktywację układu dopełniacza. Przykładami tego typu są: niezgodności grupowe krwi po przetoczeniu czy też reakcja polekowa.
• Typ III – dochodzi do powstania kompleksów antygen-przeciwciało. Odkładanie się kompleksów immunologicznych na przykład w kłębuszkach nerkowych, stawach, śródbłonku naczyń, powodując w tych miejscach stany zapalne. Tego typu reakcje obserwujemy w chorobie posurowiczej, w odczynach polekowych, a ostatnio opisuje się je także w niektórych postaciach astmy oskrzelowej.

Najcześciej spotykane choroby alergiczne: 

Do najczęściej spotykanych chorób alergicznych zaliczamy obecnie astmę oskrzelową, katar  alergiczny nosa, nieżyt pyłkowy, wyprysk dziecięcy, alergiczne zapalenie skóry, zaburzenia żołądkowo-jelitowe.  Alergeny są to substancje, które w wyniku kontaktu z ustrojem wywołują objawy uczuleniowe. Umownie można je podzielić na alergeny wziewne, do których zaliczamy kurz domowy, pierze, pyłki roślin, pleśnie i grzyby, substancje naskórkowe zwierząt domowych. Szczególnie często stwierdza się uczulenie na alergen kurzu domowego, którego głównym składnikiem uczulającym są roztocza. Stanowią one główną przyczynę astmy oskrzelowej.

Alergeny pokarmowe prowadzą do częstych uczuleń w postaci pokrzywki, wyprysku, migreny. Występuje znacznie częściej w wieku dziecięcym i może ustąpić całkowicie w ciągu kilku lat. Do najczęstszych alergenów pokarmowych należą: mleko krowie, białko jaja kurzego, a również i żółtko, ryby, ostrygi, krewetki, poziomki, orzechy, owoce cytrusowe, czekolada.

Alergeny kontaktowe są to związki chemiczne przenikające do ustroju w wyniku kontaktu ze skórą. Najbardziej niebezpiecznym uczuleniem jest alergia na jady owadów, pszczół, os i innych. Coraz częściej dochodzi do sytuacji, w której pacjenci są uczuleni na leki, w szczególności na antybiotyki, salicylany czy sulfonamidy.

Przyczyny powstawania chorób alergicznych czy ich rozwój spowodowany jest w dużej mierze warunkami życia i pracy pacjenta, a także czynnikami środowiskowymi, warunkami mieszkalnymi czy sposobem odżywania.

Leczenie chorób alergicznych:

Leki przeciwhistaminowe – blokujące receptory histaminowe.

1. Leki I generacji blokujące receptory histaminowe H1

– stosowane są w sezonowych i całorocznych atopowych nieżytach nosa, w alergicznych dermatozach, w uczuleniowym świądzie skóry, w obrzęku naczynioruchowym, w uczuleniowej postaci astmy oskrzelowej,

– w chorobach alergicznych, których objawy nasila silny stres, korzystny wpływ wywiera ich hamujące działanie na OUN,

– w objawowym leczeniu nieżytu górnych dróg oddechowych bywają stosowane krople do nosa, zawierające lek przeciwhistaminowy I generacji i lek α- adrenomimetyczny, a także doustne leki zawierające lek przeciwhistaminowy I lub II generacji i lek sympatykomimetyczny (pseudoefedryna, fenylefryna). Środek sympatykomimetyczny powoduje obkurczenie naczyń błony śluzowej nosa i przejściową poprawę drożności.

– działania niepożądane: znużenie, senność, otępienie, zaburzenia koordynacji ruchowej; ze względu na działanie cholinolityczne wywołują suchość w jamie ustnej, zaburzenia widzenia, trudności w oddawaniu moczu. Mogą wywołać zaburzenia rytmu serca, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, skórne objawy uczuleniowe, bóle i zawroty głowy, uszkodzenie szpiku.

KLEMASTYNA – wykazuje działanie przeciwalergiczne, przeciwświądowe i hamuje obrzęki spowodowane odczynem alergicznym. Stosowana do  leczenia pokrzywki, odczynów polekowych.

DIFENHYDRAMINA (Aviomarin) – stosowana tylko miejscowo do leczenia odczynów alergicznych skóry, błony śluzowej nosa, spojówki oka.

ANTAZOLINA – leczenie obrzęku naczynioruchowego, pokrzywki, uporczywego świądu, w stanach zapalno – uczuleniowych, silnych odczynach uczuleniowych po lekach i po ukąszeniu owadów,  hamuje niemiarowości nadkomorowe. W połączeniu z lekami zwężającymi naczynia jest stosowana zewnętrznie w leczeniu zmian alergicznych błony śluzowej nosa lub spojówek oczu.

HYDROKSYZYNA – wykazuje silne działanie uspokajające, przeciwlękowe, spazmolityczne, słabo obniża ciśnienie krwi. Stosowana w stanach napięcia nerwowego, w psychonerwicach, do opanowania niepokoju i stanach lękowych, pomocniczo w leczeniu odczynów alergicznych i dermatozach o podłożu psychicznym i w leczeniu świądu. Jest lekiem wspomagającym w leczeniu bólu przewlekłego. Znalazła zastosowanie w premedykacji do hamowania wymiotów. Do działań niepożądanych zaliczamy objawy zmęczenia i suchość w jamie ustnej.

DIMETINDEN – stabilizuje komórki tuczne. Działa umiarkowanie uspokajająco i przeciwmuskarynowo. Zapisywana do objawowego leczenia chorób alergicznych wywołujących reakcji występujących w pokrzywce, obrzęku naczyniowym, alergicznym nieżycie nosa, alergicznym zapaleniu spojówek, a także do leczenia objawów przeziębienia.

KETOTIFEN – długotrwałe zapobieganie astmie oskrzelowej, alergicznemu zapaleniu oskrzeli, objawom astmatycznym związanym z katarem siennym. Zapobieganie i leczenie pokrzywki, atopowego zapalenia skóry, nieżytu nosa i zapalenia spojówek na tle alergicznym.

PROMETAZYNA – działa silnie uspokajająco. Znalazł zastosowanie w objawowym leczeniu astmy oskrzelowej, alergicznych reakcji występujących w pokrzywce, obrzęku naczyniowym, alergicznym nieżycie nosa, alergicznym zapaleniu spojówek, leczenie chorób skóry przebiegających ze świądem. Dożylnie podawana jest w leczeniu wstrząsu. Może być stosowana w chorobie lokomocyjnej, w hamowaniu wymiotów występujących po operacji, leczenie choroby Meniere’a, przy zaburzeniach czynności przedsionka błędnika.

FENSPIRID – działa przeciwzapalnie, rozkurcza oskrzela, zmniejsza wytwarzanie mediatorów procesów zapalnych. Przepisywany do leczenia astmy.

         2. Leki II generacji blokujące receptory histaminowe H1

– praktycznie nie wykazują pozareceptorowego działania cholinolitycznego

– tylko niektóre leki mogą wykazywać słabe działanie uspokajające

– nie są stosowane pozajelitowo

– leczenie przewlekłych chrób alergicznych zapaleń spojówek oczu i błony śluzowej nosa

– ich działanie rozpoczyna się później i trwa dłużej niż leków I generacji

AKRIWASTYNA – objawowe leczenie przewlekłego, alergicznego nieżytu nosa i leczenie różnych postaci przewlekłej pokrzywki

LEWOKABASTYNA – stosowana tylko miejscowo w postaci kropli do oczu w leczeniu alergicznego nieżytu spojówek i w postaci kropli do nosa w alergicznym zapaleniu błony śluzowej nosa

LORATADYNA (Claritine, Aleric, Loratan, Flonidan) – działa długo, nie wykazuje działania uspokajającego i przeciwmuskarynowego. Stosowana w objawowym leczeniu przewlekłego, alergicznego nieżytu nosa i w leczeniu przewlekłej pokrzywki.

DESLORATADYNA – wykazuje działanie dłuższe niż loratadyna

CETIRIZYNA (Zyrtec, Letizen, Allertec, Cirrus) – długo działający lek, wykazuje właściwość stabilizacji komórek tucznych. Podawana w objawowym leczeniu przewlekłego, alergicznego nieżytu nosa i w leczeniu przewlekłej pokrzywki. Aktywność leczniczą wykazuje lewocetirizyna.

LEWOCETIRIZYNA (Contrahist, Xyzal, Lirra, Zyx, Cezera) – leczenie objawów związanych z chorobami alergicznymi, takimi jak: alergiczny nieżyt nosa oraz pokrzywka.

FEKSOFENADYNA (Telfast, Telfexo, Allegra) – sezonowy alergiczny nieżyt nosa, pokrzywka idiopatyczna.

AZELASTYNA (Allergodil) – stosowana głównie miejscowo w leczeniu alergicznego zapalenia spojówek oczu i błony śluzowej nosa.

Leki przeciwhistaminowe II generacji są bardziej selektywne względem I generacji, tym samym wykazują znacznie mniej działań niepożądanych, szczególnie ze strony układu nerwowego.

Wśród leków dostępnych bez recepty, które stosowane są w leczeniu alergicznego nieżytu nosa to doustne preparaty, w których składzie substancją czynną może być loratydyna, cetyryzyna, fexofenadyna. Donosowe medykamenty złożone z antazoliny, difenhydraminy, dimetindenu lub środki obkurczające śluzówkę nosa fenylefryna, ksylometazolina, nafazolina, oksymetazolina. Stosowanie nie powinno przekraczać 7 dni, z uwagi na ryzyko wystąpienia polekowego nieżytu nosa. Zaproponować można również hipertoniczne i izotoniczne roztwory soli morskiej stosowane w celu udrożnienia i oczyszczenia jamy nosowej.

Zdarza się, że pacjenci często mylą choroby alergiczne z przeziębieniem, dlatego niezwykle ważna jest odpowiednia diagnoza, jeśli tylko pojawiają się pierwsze symptomy uczulenia należy skonsultować się z lekarzem, w celu otrzymania skierowania na odpowiednie badania.

Piśmiennictwo:

1. A. Ożarowski, Ziołolecznictwo – Poradnik dla lekarzy, PZWL,
2. R. Korbut, „Farmakologia”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
3. E. Dadas-Stasiak, B. Kalicki, A. Jung, Najczęściej występujące przyczyny i rodzaje alergii u dzieci w świetle aktualnej epidemiologii, Klinika Pediatrii, Nefrologii i Alergologii Dziecięcej CSK MON WIM w Warszawie,
4. E. Mutschler, G. Geisslinger, H. K. Kroemer, P. Ruth, Mutschler Farmakologia i toksykologia,
5. A. Szczeklik, P. Gajewsk, Interna Szczeklika,
6. Farmakodynamika, tom 2, podręcznik dla Studentów Farmacji.