Gruźlica kojarzy się z kaszlem i wysoką śmiertelnością w minionych wiekach. Rzeczywiście po II wojnie światowej gruźlica była jedną z wiodących przyczyn zgonów w Polsce. Czy ta choroba wciąż stanowi zagrożenie i jak można jej zapobiec? Odpowiedzi na te pytania udzielam w niniejszym artykule.
Gruźlica w Polsce i na świecie
Gruźlica jest chorobą bakteryjną, wywołaną przez prątki gruźlicy. Najczęściej zagnieżdża się w płucach, chociaż wtórnie bakterie mogą zasiedlić niemal każdy rejon ciała, nawet kości czy mózg. Najczęstszymi powikłaniami są nieodwracalne zmiany w płucach oraz opłucnej (błonie, w której niejako są zamknięte płuca).
Mimo poważnych skutków zakażenia, gruźlica w krajach zachodnich nie stanowi już bardzo powszechnego problemu. W Polsce gruźlica jest nieznacznie częstsza niż średnio w Unii Europejskiej, jednakże rzadziej odnotowywane są przypadki gruźlicy lekoopornej. Trend w Polsce oraz na świecie jest spadkowy – można liczyć, że w najbliższej przyszłości dojdzie do dalszych postępów w walce z gruźlicą.
Kogo dotyczy problem?
W związku z obowiązkowym programem szczepień ochronnych problem gruźlicy dotyczy dosyć wąskiej grupy ludzi. Choroba dotyczy najczęściej:
- Dorosłych (ponad 45 lat)
- Mężczyzn (na gruźlicę umiera 3 razy więcej mężczyzn niż kobiet)
- Zakażonych wirusem HIV
- Alkoholików, narkomanów
Na zakażenie narażeni są wszyscy mający kontakt z chorym prątkującym, chorującym na gruźlicę (jest to taki chory, który podczas np. kaszlu czy kichania wydziela chorobotwórcze bakterie – prątki gruźlicy wraz z kropelkami śliny. Program leczenia gruźlicy obejmuje profilaktykę „osób z kontaktu” w postaci diagnostyki a czasem profilaktycznej antybiotykoterapii.
Objawy oraz diagnostyka
Pierwszymi objawami gruźlicy jest długotrwały kaszel. Występuje odpluwanie wydzieliny ropnej oraz krwioplucie. W zaawansowanej formie choroby dochodzi do niewydolności płucnej. Gdy dochodzi do rozsiania prątków w organizmie, najczęściej wiele miesięcy od pierwotnego zakażenia, dochodzi do powstania objawów z narządów objętych stanem chorobowym.
Wykrycie gruźlicy związane jest z wykonaniem testów medycznych. Podstawowym narzędziem diagnostycznym jest wykonanie zdjęcia RTG klatki piersiowej. Zmiany w obrębie płuc mogą wskazywać na gruźlicę nawet w przypadku przypadkowego wykrycia nieprawidłowości.
Potwierdzenie choroby uzyskiwane jest dzięki hodowli bakterii z plwociny bądź wydzieliny płucnej. Niewątpliwy udział w diagnostyce mają również badania takie jak: test tuberkulinowy i test IGRA.
Leczenie gruźlicy
Leczenie gruźlicy jest długie i wymaga systematyczności. Lecenie schematami antybiotyków trwa od 6 do 12 miesięcy, w zależności od postępu choroby lub wykrycia szczepów lekoopornych.
Najczęściej stosowanymi antybiotykami są: ryfampicyna, izoniazyd, pyrazynamid oraz etambutol.
Oprócz antybiotyków używa się leków pomocniczych np. sterydy (glikokortykosteroidy), które m.in. hamują odpowiedź immunologiczną organizmu i tym samym działają przeciwzapalnie.
Gruźlica nie jest bardzo powszechna, aby tak pozostało należy podejmować działania prewencyjne. Stosowanie szczepień ochronnych, szybka diagnostyka w przypadku objawów (szczególnie krwioplucia), leczenie chorób związanych z utratą odporności (AIDS) oraz walka z nałogiem alkoholowym to podstawowe sposoby walki z gruźlicą. W Polsce stosowana jest szczepionka „BCG-10” (Bacillus Calmette-Guérin – nazwa pochodzi od nazwisk, należących do francuskiego lekarza i bakteriologa), nota bene produkowana w Lublinie, stosowana już od kilkudziesięciu lat. Aktualnie szczepieniu podlegają noworodki w pierwszej dobie życia, tak więc szczepionka podawana jest niedługo po narodzinach każdego dziecka. Od roku 2006 podaje się tylko jedną dawkę tej szczepionki, z uwagi fakt, iż nie wykazano działania ochronnego p/gruźlicy po podaniu kolejnych dawek „przypominających” – tzw. rewakcynacji. Co ciekawe, ta stara – bo już prawie 100-letnia, opracowana we Francji szczepionka wykazuje plejotropowy efekt, polegający na immunostymulacji układu odpornościowego i tym samym zwiększeniu odporności człowieka na działanie wielu potencjalnie chorobotwórczych patogenów, m.in. koronawirusów i innych wirusów. Obecnie prowadzone są badania w wielu ośrodkach naukowych na całym świecie, które mają wykazać m.in. wpływ szczepionki BCG-10 na lżejszy przebieg infekcji wywołanej przez COVID-19 – takie badania prowadzone są na przykład w Australii. Wyniki badań mają zostać podane do wiadomości publicznej w 4. kwartale 2020 roku. Do badań w Australii wykorzystuje się szczepionkę, którą produkuje się w Polsce (brazylijski szczep Moreau – uznawany za jeden z najbezpieczniejszych szczepów stosowanych w produkcji szczepionki przeciwko gruźlicy – badania kohortowe z Australii 2020r).
W przypadku podejrzenia gruźlicy lub kontaktu z chorym na gruźlicę, należy szukać pomocy lekarskiej. Trafna diagnoza oraz prewencyjna diagnostyka choroby, w przypadku kontaktu z chorym, pozwala na skuteczne leczenie lub wykluczenie potencjalnie groźnego problemu zdrowotnego.
