Wątroba jest największym gruczołem wewnątrzwydzielniczym.
Wątroba pełni najważniejszą funkcję w procesie przemiany materii. Zbliżające się święta z pewnością będą dla naszych narządów czasem intensywnej pracy. Istnieje ścisłe powiązanie między pracą wątroby a układu trawienia i krążenia. Oprócz roli w detoksykacji ksenobiotyków, trawieniu, syntezie ważnych białek osocza, glukoneogenezie, metabolizmie i magazynowaniu lipidów, wątroba odgrywa również istotną rolę w homeostazie żelaza oraz bierze udział w reakcjach odpornościowych.
Do przyczyn uszkodzenia hepatocytów zaliczamy w szczególności nieodpowiednią dietę, nadmierne spożywanie alkoholu, wirusy, niektóre leki, toksyny w pożywieniu, np. pleśnie, metale ciężkie czy nieprawidłowe produkty przemiany materii. Wątroba – jakiekolwiek zmiany patofizjologiczne niosą za sobą poważne konsekwencje dla całego organizmu ludzkiego.
Wątroba tworzy w ciągu doby około 600-800 ml żółci wątrobowej, która zagęszcza się w żółć pęcherzykową.
W żółci ludzkiej najważniejszymi kwasami żółciowymi są: kwas cholowy, kwas chenodeoksycholowy. Występują one w postaci soli sodowych. W większości są one sprzężone z glicyną i tauryną występując jako:
- glikocholowy,
- glikodeoksycholowy,
- glikochenocholowy,
- taurocholowy.
Sprzężone z aminokwasami kwasy żółciowe są oporne na jelitowe enzymy hydrolityczne i są wchłaniane zwrotnie w postaci niezmienionej (krążenie watrobowo-jelitowe). Kwasy żółciowe niesprzężone pod wpływem występujących w jelitach bakterii ulegają częściowo przemianie do kwasów deoksycholowego i litocholowego. Żółć pełni bardzo ważne funkcje m.in.: wpływa na wchłanianie lipidów (przy jej braku wchłania się tylko ok. 50%). Decyduje o wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach A, D, E, K (przy jej braku prawie nie są wchłaniane). Kwasy żółciowe są jednym z czynników regulujących procesy wchłaniania wody i elektrolitów w okrężnicy. Natomiast sole kwasów żółciowych: ułatwiają trawienie lipidów (są emulgatorami), pobudzają wydzielanie soku trzustkowego i uaktywniają lipazę, biorą udział we wchłanianiu wapnia, zapobiegają tworzeniu kamieni cholesterolowych w pęcherzyku, rzadziej w drogach żółciowych, bo utrzymują cholesterol w postaci rozpuszczalnej, pobudzają motorykę przewodu pokarmowego.
Do przywrócenia równowagi czynnościowej wątroby można zastosować odpowiednie preparaty na bazie ziół. Leki roślinne ułatwiają proces odtruwania wątroby, mają właściwości moczopędne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, wzmagają przepływ żółci, znoszą stany skurczowe w obrębie dróg żółciowych, zwiększają wytwarzanie żółci w wątrobie, pobudzają również czynność trawienną, gdyż regulują ilość soku żołądkowego, prawidłową perystaltykę jelit oraz dopływ soku żółciowotrzustkowego.
Leki żółciotwórcze – pobudzają wątrobę do wydzielania żółci:
- Raphacholin C. Regularnie i przez dłuższy okres stosowany pobudza wydzielanie żółci, dzięki czemu działa ochronnie na miąższ wątroby, przyspiesza usuwanie szkodliwych substancji z żółcią i wzmaga prace jelit. Dzięki bogatej zawartości substancji (kwas dehydrocholowy, wyciąg z czarnej rzodkwi, węgiel leczniczy, wyciąg z karczochów, olejek mięty pieprzowej) znalazł zastosowanie przy niestrawnościach, dyskomfortu spowodowanego nieprawidłową czynnością wątroby (wzdęcia, zaparcia) oraz przy zaburzeniach pęcherzyka żółciowego.
- Zawiera niezbędne fosfolipidy, które usprawniają i wspomagają pracę komórek wątroby oraz korzystnie wpływają na metabolizm lipidów i jednocześnie hamują procesy miażdżycowe. Fosfolipidy są wbudowywane w błony komórkowe uszkodzonych hepatocytów. Przywracają im prawidłową czynność i aktywność enzymatyczną. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe zmniejszają stężenie cholesterolu i normalizują stężenie lipoprotein w surowicy (zmniejszają LDL, zwiększają HDL).
Surowce roślinne wpływające korzystnie na hepatocyty oraz pomocne w przewlekłych stanach zapalnych wątroby to:
- Ostropest plamisty – surowiec stanowią owoce zawierające do 2-3% sylimaryny, która jest silnym przeciwutleniaczem. Sylimaryna działa ochronnie w przypadku zatruć toksynami muchomora sromotnikowego, pobudza ona polimerazę RNA, co sprzyja regeneracji tych komórek. Dzięki hamowaniu syntezy prostaglandyn i utleniania lipidów flawonoid ten ma pewne działanie przeciwzapalne, stymulujące regenerację i wytwarzanie nowych komórek wątroby, a przede wszystkim odtruwające. Chroni wątrobę przed licznymi truciznami, m.in. takimi, jak: alkohol, dwusiarczek węgla, pestycydy. Przykładami preparatów dostępnych bez recepty jest: Sylimalor oraz Lagosa,
- Karczoch zwyczajny. Zawiera flawonoidy (luteolin, apigenin), cukier-inulinę, białka, tłuszcze i witaminę C. Ze względu na inulinę może być stosowany przez cukrzyków. Posiada właściwości hepatoprotekcyjne, przeciwdrobnoustrojowe oraz redukujące poziom cholesterolu. Działa przeciwutleniająco. Wykorzystywany jest w leczeniu i długotrwałej profilaktyce przy podwyższonym poziomie cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Hamuje rozwój miażdżycy zmniejsza stężenie cholesterolu nawet u pacjentów opornych na klofibrat. Przeciwdziała stłuszczeniu wątroby po częściowej hepatektomii. Zwiększa spontaniczną diurezę u pacjentów opornych na furosemid i kwas etakrynowy. Preparaty na bazie karczocha to: Cynarex, Verdin Complexx, Sok z liści karczocha (Alter Medica),
- Źródło białka, nienasyconych kwasów tłuszczowych, fosfolipidów, flawonoidów, lecytyny, fitoestrogenów, witamin z grupy B, potasu, żelaza, magnezu, fosforu i wapnia. Dostarczone do ustroju wbudowują się w błony komórkowe i cytoplazmatyczne hepatocytów uszkodzonych przez czynniki hepatotoksyczne przywracając ich prawidłowe funkcjonowanie. Obniża stężenie cholesterolu. Jest pomocna w walce z kamieniami żółciowymi. Redukuje stężenie trójglicerydów we krwi poprzez dużą zawartość błonnika pokarmowego obniża stężenie cukru we krwi. Usuwa zaparcia i ułatwia wypróżnienie. Niestety jest nieskuteczna w przypadku nieodwracalnych zmian w wątrobie (marskość, wirusowe zapalenie wątroby). Przykładami preparatów może być: Esseliv, Essentiale Forte,
- Korzeń Kudzu. Izoflawony (pueraryna) zawarte w kudzu wpływają na metabolizm alkoholu w hepatocytach przez hamowanie aktywności enzymów rozkładających etanol do aldehydu octowego, a następnie do kwasu octowego. Skutkuje to ograniczeniem objawów zatrucia alkoholem tzw. kaca.
Wątroba: leki stosowane w uszkodzeniach komórek:
- Tymonacyk; preparaty: Heparegen. Kwas tiazolidynokarboksylowy w komórkach wątroby jest metabolizowany do cysteiny, dzięki której chroni miąższ wątrobowy przed uszkadzającym działaniem toksyn bakteryjnych, wirusowych oraz etanolu, pochodnych benzenu i metali ciężkich. Działa także żółciopędnie oraz zmniejsza stężenie lipidów w osoczu. Głównym wskazaniem stosowanie tego leku są choroby wątroby o różnej etiologii, jak również toksyczne uszkodzenie wątroby spowodowane alkoholem, lekami lub substancjami chemicznymi,
- Ornityna; preparaty: Hepa-Merz, Hepatil. Aminokwas biorący pośrednio udział w cyklu syntezy mocznika z amoniaku w wątrobie. Przyspiesza procesy odtruwania w komórkach wątroby i mózgu, dzięki zwiększonej eliminacji amoniaku.
Pomimo znacznej liczby preparatów leczniczych wspomagających prace wątroby, mają one ograniczony zasięg działania. Warto zadbać o codzienne nawyki chroniące nas przed uszkodzeniem komórek wątroby. Jeśli tylko pojawiają się pierwsze symptomy choroby należy skonsultować się z lekarzem, w celu otrzymania skierowania na odpowiednie badania.
Piśmiennictwo:
- Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak, J. Niedworok, Fitoterapia i leki roślinne,
- Ożarowski, Ziołolecznictwo – Poradnik dla lekarzy, PZWL,
- Matławska, Farmakognozja, UM Poznań.
