Astma – choroby układu oddechowego

Do najczęściej pojawiających się symptomów należą: świszczący oddech, kaszel i odkrztuszanie lepkiej przezroczystej wydzieliny, duszności, które często nasilają się nocą, uczucie ściskania w klatce piersiowej. Wystąpienie tych problemów spowodowane jest  nadreaktywnością  (nadwrażliwością) oskrzeli i nadmiernej skłonność do skurczu oskrzeli pod wpływem różnych czynników –takich jak substancje chemiczne, zimnie powietrze czy leki. W przypadku gdy czynnikiem wywołującym skurcz oskrzeli są swoiste alergeny, wówczas mamy do czynienia z astmą alergiczną. Ciężkie napady mogą powodować hipoksję i stanowić zagrożenie życia.

Wyróżnić można również astmę aspirynową, która określana jest jako astma z nadwrażliwością na niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Tłumaczy się to tym, że kwas acetylosalicylowy i większość NLPZ są silnymi inhibitorami cyklooksygenazy COX-1 i COX-2, wchodzących w skład szlaku przemian kwasu arachidonowego. U osób nadwrażliwych dochodzi do zahamowania syntezy prostaglandyn i nadprodukcji leukotrienów, a one z kolei wywołują aktywację komórek prozapalnych i są odpowiedzialne za skurcz oskrzeli.

Najczęściej stosowanymi lekami w chorobach układu oddechowego są m.in.:

• glikokortykosteroidy (GKS),
• β₂– adrenomimetyki,
• wziewne cholinolityki,
• leki przeciwleukotrienowe (montelukast),
• metyloksantyny (teofilina),
• inhibitory fosfodiesterazy-4 (roflumistat),
• leki przeciwhistaminowe,
• mukolityki,
• leki przeciwkaszlowe (dekstrometorfan, butamirat),
• antybiotyki (tobramycyna).

W farmakoterapii astmy znalazły zastosowanie  środki lecznicze, które można podzielić na wiele grup:

Kontrolujące przebieg astmy – stosowane regularnie:

• wziewne glikokortykosteroidy (GKS) do których należą: FLUTYKAZON, MOMETAZON, BEKLOMETAZON, BUDEZONID, CYKLEZONID. Zalecane w przypadku leków kontrolujących astmę. Ich mechanizm działania opiera się na blokowaniu fosfolipazy A2, tym samym spada uwalnianie kwasu arachidonowego oraz dochodzi do zmniejszenia syntezy leukotrienów i prostaglandyn powodując hamowanie procesu zapalnego. Działają miejscowo, są nieskuteczne w napadach astmy. Do działań niepożądanych zaliczamy kandydozę jamy ustnej, dlatego też  po przyjęciu dawki leku należy przepłukać usta wodą oraz umyć protezy zębowe.

• długo działające β2-mimetyki (LABA)- FORMOTEROL I SALMETEROL. Pobudzają receptory β₂ w oskrzelach, tym samym rozluźniają i rozszerzają mięśnie gładkie. Nie należy ich stosować bez wziewnego GKS. Mogą powodować:  bóle głowy, drżenia mięśniowe, hipokaliemię, kołatanie serca (lecz rzadziej niż u SABA)

• tiotropium (lek przeciwcholinergiczny)-bromek tiotropium jest antagonistą receptora muskarynowego. Długotrwale rozszerza oskrzela (do 24 h), nie jest stosowany w przerywaniu ataku astmy. Stosowany z GKS. Może powodować suchość w jamie ustnej.

• montelukast (przeciwleukotrienowy), Wybiórczo i silnie wiąże się z receptorem leukotrienów – silnych eikozanoidów uwalnianych z komórek tucznych. Skutecznie łagodzi stany zapalne w astmie oskrzelowej, a także zmniejsza skurcz oskrzeli i wydzielanie śluzu. Jest stosowany łącznie z GKS w astmie 2-3 stopnia

• teofilina  (metyloksantyna). Rozluźnia mięśnie gładkie oskrzeli oraz naczyń krwionośnych, pobudza ośrodek oddechowy i naczynioruchowy. Działa dodatnie chronotropowo na serce oraz wzmaga kurczliwość przepony (POChP). Jest przeciwwskazana w świeżym zawale serca, nadciśnieniu, tachyarytmii, chorobie wrzodowej żołądka. U osób palących tytoń dochodzi do zwiększenia wydalania teofiliny.

• kromony do tej grupy należą: KROMOGLIKAN DISODOWY, NEDKROMIL SODU. Są mało skuteczne, stosowane rzadziej, w mało nasilonych przypadkach. Ich skuteczność opiera się na ograniczeniu wnikania jonów wapnia przez błonę komórek tucznych i tym samym hamują ich degranulację. Zapobiegają występowaniu duszności. Nie przerywają ataku astmy, mogą go nawet nasilić.

Leki stosowane doraźnie – objawowe

• Szybko i krótko działające β2-mimetyki wziewne (SABA), – fenoterol, salbutamol

Zalecany tylko do opanowania objawów astmy lub w celu zapobieżenia skurczowi oskrzeli indukowanego wysiłkiem fizycznym. Ich początek działania zaczyna się już po kilku minutach, a szczyt po około 15 min, dzięki czemu powodują szybkie ustąpienie objawów. Efekt farmakologiczny utrzymuje się przez 4–6 h. Preparaty złożone zawierające formoterol i małą dawkę GKS wziewnego (budezonidu lub beklometazonu) można stosować zarówno regularnie (jako leczenie kontrolujące), jak i doraźnie.

• bromek ipratropium znalazł zastosowanie u chorych nietolerujących β2-mimetyków, a w zaostrzeniu astmy jako lek dodatkowy. Podany wziewnie działa po 15 min przez 4-6 h.

Stosowane w ciężkich przypadkach: 

• doustne GKS do tej grupy zaliczamy prednizon (Encorton), prednizolon (Encortolon), metyloprednizolon (Medrol, Meprelon, Metypred). Ze względu na możliwość wystąpienia poważnych skutków niepożądanych, należy poinformować chorego o konsekwencjach ich stosowania czyli np.: zwiększenia masy ciała, osteoporozy, zaniku mięśni, skóry (powikłania najczęstsze), zaburzenia miesiączkowania, czyraczność, kandydozy, zakażeniu układu moczowego. GKS – hamują gojenie się ran, nie należy ich  stosować przy otwartych ranach.  Należy podawać doustne 1 raz dziennie rano, kontynuując stosowanie GKS wziewnych.

• omalizumab (przeciwciało anty-IgE). Według doniesień zmniejsza o 90% wyrzut histaminy po stymulacji alergenem. Podawany jest podskórnie

• reslizumab i mepolizumab (przeciwciała anty-IL5),

Astma oraz inne choroby dróg oddechowych stanowią dużą grupę schorzeń w społeczeństwie. Nieprawidłowe postępowanie w przypadku wystąpienia objawów może nieść za sobą poważne skutki zdrowotne, dlatego też jeśli zauważymy pierwsze symptomy skonsultujmy się ze specjalistą, w celu postawienia odpowiedniej diagnozy i ewentualnego wdrożenia farmakoterapii.

Piśmiennictwo:

1. E. Mutschler, G. Geisslinger, H. K. Kroemer, P. Ruth, Mutschler Farmakologia i toksykologia.
2. A. Szczeklik, P. Gajewsk, Interna Szczeklika .
3. Farmakodynamika, podręcznik dla Studentów Farmacji