Dieta bezglutenowa, wśród wielu ludzi, jest uważana za dietę przynoszącą korzyści zdrowotne. W przypadku celiakii teza ta jest jak najbardziej słuszna, celiakia jest chorobą wymagającą absolutnego unikania pokarmów zawierających gluten. Stosowanie diety bezglutenowej uzasadnione jest również w przypadku wykrycia nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. Stosowanie diety w innych przypadkach jest tematem kontrowersyjnym, w kontekście korzyści zdrowotnych.
Czym jest gluten?
Gluten jest białkiem występującym w zbożach takich jak pszenica, żyto czy jęczmień. Jest białkiem magazynującym aminokwasy w nasieniu, pozwalającym roślinie na kiełkowanie i wzrost. Popularność glutenu w potrawach spowodowana jest faktem, że białko to zwiększa lepkość ciasta, co pozwala na wypiekanie pożądanych mącznych pokarmów.
Unikanie glutenu w pożywieniu wywodzi się z rzeczywistych przesłanek zdrowotnych, kiedy spożywanie glutenu nie jest rekomendowane (celiakia). Popularność diety bezglutenowej nie jest natomiast uzasadniona dietetycznymi rekomendacjami medycznymi. W wielu przypadkach wybór diety bezglutenowej spowodowany jest presją środowiska oraz błędnymi przesłankami wywodzącymi się z wypowiedzi „influencerów” o niskiej świadomości medycznej oraz dietetycznej.
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten, placebo i nocebo
Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) jest przypadłością, której konsekwencją jest występowanie objawów w przypadku spożywania glutenu. Objawy można podzielić na pochodzące z układu pokarmowego: ból brzucha, wzdęcia, zaparcie, biegunka lub dotykające innych układów: zmęczenie, ból głowy, bóle mięśni i stawów, obniżenie nastroju.
Objawy wynikające ze spożywania glutenu w NCGS najprawdopodobniej spowodowane są reakcją alergiczną. Mimo nazwy NCGS niekoniecznie wynika ze spożywania glutenu. Nie jest jasne czy reakcja alergiczna w chorobie nie jest ukierunkowana na inne składniki ziaren zbóż.
Medyczna diagnostyka nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten jest trudna nie tylko z przyczyn technicznych (brak wyraźnych kryteriów diagnostycznych). Czynnikami zaburzającymi rzetelną diagnostykę są efekty Placebo oraz Nocebo, silnie związane z tematem diety bezglutenowej.
Efekt nocebo, w przypadku diety bezglutenowej, polega na zgłaszaniu dolegliwości po spożyciu glutenu ze względu na oczekiwane negatywne skutki, bez względu na realne powikłania spożycia białka. Placebo jest zjawiskiem odwrotnym, polega na przypisywaniu pozytywnych skutków zdrowotnych zaprzestaniem spożywania glutenu, ze względu na oczekiwane efekty.
Tzw. Kryteria Salerno, stanowiące podstawę pod postawienie diagnozy NCGS sugerują, aby oprócz opisywanych objawów wykonać test ograniczający wpływ psychologicznego efektu spożywania glutenu. Stosując metodę podwójnie ślepej próby (ani wykonujący badanie, ani badany nie wie czy otrzymuje testową dawkę glutenu) w pewnym stopniu możliwe jest rozróżnienie czy negatywny efekt spożycia glutenu nie ma charakteru psychogennego. Testy takie mają ograniczenia, nie pozwalają między innymi na kontrolę czy efekt zgłaszany przez chorego nie wynika z obecności innych składników ziaren zbóż.
Sięgnięcie po dietę bezglutenową, w wielu przypadkach, wynika z oczekiwań dotyczących diety, nie z wyraźnych skutków zmiany przyjmowanych pokarmów. Objawy związane ze spożywaniem glutenu nie wynikają jednakże w każdym przypadku z efektu nocebo. Należy zdawać sobie sprawę z możliwości wystąpienia alergii pokarmowej, uczulenia na gluten oraz NCGS. Objawów nie powinno się bagatelizować, warto skonsultować się z lekarzem.
Pozytywne skutki oraz ryzyko związane z dietą bezglutenową
Pozytywne skutki diety:
- Dieta bezglutenowa jest jedynym sposobem leczenia celiakii.
- Lepsze samopoczucie, wśród osób bez wskazań medycznych, wynikające z efektu placebo.
- Poprawa funkcjonowania dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wynikająca z zastosowania diety bezglutenowej jest kwestią sporną. Kontrowersje wynikają z niewielu wiarygodnych badań potwierdzających efekt i wielu badań negujących tezę. Efekt poprawy funkcjonowania dzieci z autyzmem wymaga dalszych badań.
Negatywne skutki diety bezglutenowej:
Dobrze zbilansowana dieta bezglutenowa nie jest obarczona ryzykiem zdrowotnym. Negatywne skutki wynikają najczęściej z niskiej świadomości dietetycznej.
- Niedobory mikroelementów. Produkty bezglutenowe często zawierają mniej wapnia, żelaza, magnezu, witaminy D, B12 i kwasu foliowego w porównaniu z produktami z glutenem.
- Niedobory błonnika. Unikanie produktów opartych na zbożu może doprowadzić do zaparć wynikających z niskiego spożycia błonnika.
- Ryzyko cukrzycowe. Produkty bezglutenowe mają tendencję do posiadania wyższego indeksu glikemicznego niż w przypadku produktów zawierających gluten.
Dieta bezglutenowa jest uznawana za obarczona ryzykiem błędów dietetycznych, jednak świadomy dobór produktów minimalizuje ryzyko jakichkolwiek negatywnych skutków diety.
Co z tą dietą bezglutenową? Kto może zyskać?
Wybór diety bezglutenowej jest bez wątpliwości wymagany wśród ludzi z celiakią. Stosowanie diety jest również rekomendowane w przypadku udowodnionej alergii lub nadwrażliwości na gluten.
Stosowanie diety bezglutenowej wśród ludzi bez wyraźnych wskazań jest kontrowersyjne. W przypadku silnej potrzeby przejścia na dietę bezglutenową warto zwracać uwagę na mikroelementy zawarte w produktach oraz dobierać spożywane w pokarmy w taki sposób, aby dostarczyć wszystkich składników żywieniowych zgodnie z zapotrzebowaniem.
Piśmiennictwo:
