Nootropy i leki prokognitywne – są to substancje potęgujące pracę mózgu. W dobie pędzącego czasu, w którym przytłacza nas ilość informacji docierających z różnych źródeł, stawiane są coraz większe wymagania względem zapamiętywania i przetwarzania mnóstwa danych. Dlatego też poszukujemy sposobu na usprawnienie naszych zdolności intelektualnych i poznawczych.
Zaburzenia pamięci mogą być związane nie tylko ze stresem i przemęczeniem, ale i z poważnymi chorobami. Skutkiem tych chorób mogą być nieodwracalne zmiany w pamięci. U osób starszych problemy z zapamiętywaniem mogą wynikać z naturalnych procesów starzenia, czy zmniejszonych zdolności do koncentracji uwagi, natomiast budzące niepokój zaburzenia pamięci powinny zawsze skłonić do wizyty lekarskiej.
Za schorzenia najczęściej związane z upośledzeniem procesów pamięciowych uznaje się: chorobę Alzheimera – występuje u co piątej osoby, która ukończyła 80 r.ż., otępienie w przebiegu choroby Parkinsona, czy otępienie czołowo-skroniowe.
Do przyczyn zmniejszenia zdolności zapamiętywania zaliczyć możemy także schorzenia endokrynologiczne (np. niedoczynność tarczycy, choroba Addisona, choroba Cushinga, niedoczynność przysadki), zatrucia metalami ciężkimi, depresja, niedobory witamin (B1, B12, kwasu foliowego), przewlekłe nadużywanie alkoholu, zakażenia struktur mózgowia (związane np. z wirusem HIV), stwardnienie rozsiane, niedokrwienie struktur mózgowia oraz stany poudarowe.
Współczesna farmakologia dostarcza nam bardzo wielu środków stymulujących pracę mózgu. Jedną z nich są tak zwane leki nootropowe (nootropy). Nie są całkowicie odrębną grupą leków – część z nich stosowana jest z powodu innych wskazań. Nie łączy ich też specyficzna budowa, wspólny jest natomiast cel w jakim są używane. Są to substancje, które pobudzają metabolizm mózgu (np. przez poprawę właściwości transportowych błony komórkowej, zwiększenie utylizacji glukozy, bądź aktywację metabolizmu nukleotydów, fosfolipidów i/lub białek). Poprawiają przepływ krwi w mózgu, i tym samym dostarczają tlen i składniki odżywcze, zapobiegając zakrzepom i uszkodzeniu neuronów w wyniku niedokrwienia. Nootropy działają neuroprotekcyjnie poprzez wpływ na peroksydacje lipidów błonowych, a także zmniejszają skutki procesów starzenia się mózgu. W efekcie tego dochodzi do poprawy sprawności różnych funkcji mózgu, w szczególności pamięci, koncentracji, uwagi, osądu i orientacji.
Główną grupą leków stosowaną w zaburzeniach poznawczych są leki nootropowe (nootropy).
Nootropy możemy podzielić na kilka grup, ze względu na ich mechanizm działania:
- Najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy leków jest piracetam. Jego mechanizm działania opiera się na: aktywacji procesów metabolicznych komórek nerwowych, zwiększeniu ich odporności na niedotlenienie, zwiększeniu syntezy i wykorzystania związków wysokoenergetycznych, w wyniku czego następuje poprawa zdolności uczenia się, zapamiętywania i koncentracji uwagi. Wpływa także na właściwości reologiczne krwi przez zmniejszenie agregacji trombocytów i oporu naczyniowego oraz zwiększenie elastyczności naczyń włosowatych i krwinek czerwonych, w wyniku czego dochodzi do poprawy mikrokrążenia mózgowego. Wskazaniem do stosowania piracetamu są zaburzenia procesów poznawczych w zespołach otępiennych (z wyjątkiem choroby Alzheimera), udary mózgu, zawroty głowy pochodzenia ośrodkowego, osłabienie OUN po operacjach neurochirurgicznych, a także u dzieci z zaburzeniami zachowania i trudnością czytania. Na polskim rynku farmaceutycznym dostępne są następujące preparaty: biotropil, lucetam, memotropil, nootropil
- Substancje lecznicze wpływające pozytywnie na przepływ krwi w mózgu. Do nich zaliczamy: winpocetynę, nicergolinę, ergotaminę. Środki lecznicze nicergoliny (Nicergolin, Nicerin, Sermion, Adavin) opierają swoje działanie lecznicze na rozkurczu mięśni gładkich naczyń krwionośnych, głównie w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, czego skutkiem jest obniżenie oporu naczyniowego i zwiększenie przepływu tętniczego krwi. Nicergolina hamuje także agregację płytek krwi.
Za główne mechanizmy nootropowe winpocetyny (Cavinton, Vinpoton, Vicebrol) uważa się poprawę przepływu mózgowego, wzrost transportu i wychwytu glukozy w mózgu oraz wzrost dostępności acetylocholiny.
- Pyritinol jest pochodną witaminy B6. Poprawia przemianę materii komórek nerwowych. Powoduje wzrost stężenia serotoniny i wzrost aktywności transaminaz, dekarboksylaz oraz fosforylaz, pobudzając czynności mózgu. Wykazuje nieswoiste działanie przeciwzapalne. Efekty kliniczne leku następują po kilku dniach stosowania. Wskazaniami do stosowania są: stany wyczerpania nerwowego, po urazach, udarach mózgu, jak również zaburzenia pamięci i słuchu, trudności w koncentracji.
Do grupy środków leczniczych prokognitywnych zalicza się zarówno preparaty całkowicie naturalne, jak i różne substancje syntetyczne.
Leki prokognitywne
Do leków prokognitywnych zalicza się substancje wykorzystywane m.in. w leczeniu otępienia w przebiegu choroby Alzheimera. Genezy tej choroby upatruje się m.in. w ograniczeniu przekaźnictwa nerwowego w układzie cholinergicznym (jest to najstarsza hipoteza tłumacząca powstawanie choroby, niemniej jednak nie jedyna – inna to np. hipoteza amyloidowa). Dlatego też względnie skuteczna w leczeniu będzie grupa leków zwiększająca przekaźnictwo cholinergiczne tj.: inhibitory acetylocholinoesterazy: donezepil (Cogiton, Donesyn), galantamina (Nivalin) , riwastigmina (Exelon, Evertas).
W walce z degeneracyjnymi chorobami mózgu w ciężkich i zaawansowanych stadiach choroby Alzheimera skuteczna okazuje się też być grupa antagonistów receptorów NMDA. Przedstawicielem tej grupy i jednocześnie jedynym zarejestrowanym preparatem jest MEMANTYNA (Axura, Ebixa, (Axura, Memolek, Biomentin, Memabix, Polmatine 1 %) ). Jest lekiem na ogół dobrze tolerowanym.
Nie można również zapomnieć o szeregu preparatów ziołowych poprawiających: koncentrację, pamięć, witalność, funkcje kognitywne, samopoczucie i jakość życia zdrowych ludzi. Wyciąg z liści miłorzębu japońskiego Ginkgo biloba, żen-szeń. Do grupy stymulantów o właściwościach nootropowych należą również teina (zielona herbata), guaranina (guarana) czy też mateina (yerba-mate).
Witaminy z grupy B oraz C, A, E o działaniu antyoksydacyjnym mogą korzystnie wpływać na procesy zachodzące w układzie nerwowym. Co więcej, w złożonych preparatach znajdują się również substancje takie jak: lecytyna, wskazana w stanach obciążenia fizycznego i psychicznego, szczególnie w okresach wzmożonej aktywności intelektualnej, zaburzeniach uwagi.
Leczenie zaburzeń kognitywnych ma na celu zniwelowanie negatywnych skutków otępienia, przywrócenie prawidłowych funkcji pracy mózgu.
Dobranie odpowiedniej farmakoterapii dla pacjenta może stanowić pewien problem dla lekarzy, gdyż nie wszystkie dostępne środki lecznicze są bezpieczne w zastosowaniu. Nadal poszukuje się leków działających na przyczynę otępień, jednak prace te są dość skomplikowane, gdyż procesy zachodzące w mózgu mają złożone mechanizmy.
Piśmiennictwo:
E. Mutschler, G. Geisslinger, H. K. Kroemer, P. Ruth, Mutschler Farmakologia i toksykologia.
A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika .
Farmakodynamika, podręcznik dla Studentów Farmacji
www.mp.pl
ChPl
