Atopowe zapalenie skóry (AZS) – przyczyny, objawy i leczenie

Patogeneza atopowego zapalenia skóry

Patofizjologia jest złożona i nadal nie jest do końca wyjaśniona.  Obejmuje silną predyspozycję genetyczną, dysfunkcję naskórka i zapalenie wywoływane przez mechanizmy immunologiczne. Wyniki licznych badań dowiodły, iż komórki Langerhansa występujące w naskórku, komórki dendrytyczne obecne w skórze właściwej, immunoglobuliny E (IgE) oraz limfocyty T odgrywają kluczową rolę w mechanizmie immunologicznym. Jest coraz więcej dowodów na to, że atopowe zapalenie skóry obejmuje wiele szlaków odpornościowych. Do nieimmunologicznych mechanizmów AZS należy zaburzenie w metabolizmie nienasyconych kwasów tłuszczowych. Zmniejszenie aktywności enzymu delta-6-desaturazy i tym samym zahamowaniu ulega przemiana kwasu linolenowego do kwasu γ-linolenowego. Skutkiem tego są zaburzenia podziałów komórkowych w naskórku, co prowadzi do znacznej suchości skóry i zwiększenia jej wrażliwości na działanie zewnętrznych czynników drażniących. Mechanizmy odpowiedzialne za wystąpienie i nasilenie atopowe zapalenie skóry obejmują dysfunkcję bariery skórnej i atopowe podłoże. U chorych na atopowe zapalenie skóry funkcje lipidów międzykomórkowych warstwy rogowej naskórka są upośledzone z powodu nieprawidłowego obniżenia poziomu ceramidów.  Ciągłe drapanie może mieć znaczący wpływ na jakość życia pacjenta.

Objawy atopowego zapalenia skóry

• świąd skóry
• charakterystyczna lokalizacja zmian skórnych (w zależności od wieku)
• przewlekły i nawrotowy przebieg
• suchość skóry
• świąd podczas pocenia
• rogowacenie przymieszkowe, bądź rybia łuska
• dodatni wywiad w kierunku rodzinnej atopii
• wczesny początek zmian
• skłonność do nawrotowych zakażeń skóry
• zaćm
• przebarwienia powiek i zacienienia wokół oczu
• nawrotowe zapalenie spojówek
• nietolerancja niektórych pokarmów
• nietolerancja wełny
• zaostrzenie zmian skórnych po stresie

Farmakoterapia atopowego zapalenia skóry

Obecnie nie ma skutecznego remedium , które pozwoliłoby na całkowite pozbycie się choroby,  jednak rosnąca liczba innowacyjnych i celowanych terapii daje nadzieję na opanowanie choroby, w tym u pacjentów z ciężkimi przypadkami. Leczenie jest bardzo trudne i opiera się na testowaniu różnych maści/ kremów oraz preparatów doustnych w celu dobrania środka o najlepszej skuteczności.

U pacjentów z atopowe zapalenie skóry funkcja bariery skórnej jest upośledzona. W związku z tym istnieje tendencja do swędzenia i wyprysków, które pojawiają się po kontakcie z czynnikami drażniącymi. Dlatego, aby zapobiec tego typu sytuacjom należy stosować terapię podtrzymującą polegającą na swobodnym stosowaniu emolientów zmiękczająco-nawilżających np. Diprobase, Oilatum, Physiogel, Xerial. Preparaty te tworzą na skórze ochronną warstwę zapobiegająco utracie wody przez naskórek co prowadzi do zwiększenia nawilżenia. Powinniśmy stosować je zaraz po kąpieli, gdyż wtedy jest największa zawartość wody w skórze.

W AZS głównymi metodami leczenia zapalenia są miejscowe kortykosteroidy i miejscowe inhibitory kalcyneuryny, natomiast w przypadku dysfunkcji bariery skórnej stosuje się miejscowe środki nawilżające.

Leczenie miejscowe atopowego zapalenia skóry 

• Glikokortykosteroidy (GKS) (Propionian klobetazolu – Dermovate, Dipropionian betametazonu – Diprosone, Propionian flutikazonu – Cutivate)

Stosowanie miejscowych kortykosteroidów jest leczeniem pierwszego rzutu w nawrotach atopowego zapalenia skóry. Zmniejszają uwalnianie mediatorów zapalenia i cytokin prozapalnych, hamują ekspresję czynników adhezyjnych w różnych komórkach, zarówno w komórkach układu immunologicznego, fibroblastach, komórkach śródbłonka, jak i w komórkach zapalnych. Wykazują silny efekt przeciwzapalny, immunosupresyjny i antyproliferacyjny. W przypadku długotrwałej miejscowej aplikacji glikokortykosteroidów istnieje duże ryzyko wystąpienia miejscowych objawów ubocznych w postaci zmian skórnych, takich jak: zanik naskórka i skóry właściwej, rozszerzenie naczyń krwionośnych (teleangiektazje), rozstępy skóry, odbarwienia i przebarwienia skóry, nadmierne owłosienie, trądzik posteroidowy. Dlatego należy starannie przestrzegać dawkowania zleconego przez lekarza w celu uniknięcia nieprzyjemnych działań niepożądanych.

• Inhibitory kalcyneuryny (pimekrolimus, takrolimus, cyklosporyny A )

Pimekrolimus, takrolimus i cyklosporyny A to miejscowe inhibitory kalcyneuryny, które można stosować w połączeniu z miejscowymi kortykosteroidami jako leczenie pierwszego rzutu. Mechanizm ich działania opiera się na zahamowaniu produkcji cytokin prozapalnych i obniżenie wrażliwości limfocytów T na działanie antygenów.

• Fototerapia ultrafioletowa jest skuteczną metodą leczenia ciężkiego atopowego zapalenia skóry, u pacjentów powyżej 12 roku życia. Promieniowanie ultrafioletowe wywiera efekt immunosupresyjny, którego siła działania zależy od rodzaju i długości fali.

• Leki przeciwhistaminowe

1. antagoniści receptorów H1-histaminowych : klemastyna (Clemastin), antazolina (Phenazolinum), dimetinden (Fenistil), prometazyna (Diphergan), hydroksyzyna (Hydroxizinum), cyproheptadyna (Peritol), ketotifen (Zaditen, Pozitan). Substancje te posiadają szereg działań niepożądanych w tym: suchość w jamie ustnej, zaburzenia widzenia, zaparcia, trudności w oddawaniu moczu, spadek ciśnienia tętniczego krwi, senność, zaburzeniami koncentracji i aktywności psychofizycznej.
2. Do leków przeciwhistaminowych II generacji należą m.in.: cetyryzyna (Zyrtec, Amertil, Allertec), loratadyna (Aleric, Loratan, Claritine). Leki przeciwhistaminowe II generacji charakteryzują się wysoką selektywnością w stosunku do receptora histaminowego typu H1, niską lipofilnością oraz niewielkim wpływem na czynność OUN i tym samym wykazują znacznie mniej działań niepożądanych.

Leczenie atopowego zapalenia skóry, pomimo bogactwa dostępnych środków leczniczych nadal pozostaje jednostką chorobową, w której brak skutecznego remedium.  Odpowiednie stosowanie się do zaleceń lekarza znacznie mogą zniwelować objawy atopowe zapalenia skóry.  Środki zmiękczające skórę stosowane we wczesnym okresie niemowlęcym, a także odpowiednia dieta mogą zapobiegać atopowemu zapaleniu skóry.

Piśmiennictwo

1. Woldan-Tambor, J. B. Zawilska, Atopowe zapalenie skóry (AZS) – problem XXI wieku, Zakład Farmakodynamiki Uniwersytetu Medycznego w Łodzi,
2. Tamagawa-Mineoka and Norito Katoh , Atopic Dermatitis: Identification and Management of Complicating Factors,
3. Neha Puar, Raj Chovatiya, Amy S. Paller, New treatments in atopic dermatitis